Pani Mecenas,
prowadzę działalność gospodarczą i zawarłem umowę, na mocy której do 10 kwietnia 2020 roku zobowiązałem się wykonać określoną ilość produktu dla zamawiającego. Niestety wskutek epidemii koronawirusa dostawy materiału, z którego miałem wykonać zamówienie zostały odwołane, nadto dla bezpieczeństwa moich pracowników zmuszony byłem do ograniczenia produkcji, dlatego też nie jestem w stanie wykonać zamówienia na czas. Umowa nakłada na mnie kary umowne za każdy dzień opóźnienia, co mam zrobić, żeby uniknąć negatywnych dla mnie konsekwencji?
W związku z epidemią koronawirusa i wprowadzanymi przez władze państwa ograniczeniami w życiu publicznym oraz gospodarczym, zagrożona została realizacja zobowiązań wynikających z umów, a wielu przedsiębiorców boryka się z licznymi problemami. Powstałe na skutek pandemii utrudnienia w funkcjonowaniu gospodarki mogą prowadzić do dysproporcji zobowiązań stron umowy w takim zakresie, że będą one przekraczały zwykłe ryzyko kontraktowe towarzyszące stosunkom gospodarczym.
Spadek konsumpcji, przerwy w produkcji, utrudnienia związane z transportem oraz dostępem do materiałów, wzrost zobowiązań podatkowych może doprowadzić do sytuacji, w której wykonanie umowy będzie połączone z nadmiernymi trudnościami albo jej wykonanie grozić będzie powstaniem po jednej ze stron rażącej straty.
Wskazać należy, że polski kodeks cywilny przewiduje klauzulę nadzwyczajnej zmiany stosunków zwaną rebus sic stantibus. Klauzula ta wprowadza możliwość dokonania przez sąd zmiany treści lub rozwiązanie zobowiązania z uwagi na pojawienie się nadzwyczajnych okoliczności, które nie zostały przewidziane przez strony w czasie zawierania umowy. Klauzulą tą można posłużyć się w przypadku, gdy wykonanie zobowiązania wiązać się będzie z nadmiernymi trudnościami albo jego wykonanie groziłoby jednej ze stron rażącą stratą.
Klauzula ta może znaleźć zastosowanie do umów handlowych, umów dostawy, umów najmu, umów dzierżawy czy umów leasingu, a powołanie się na nią daje sądowi możliwość oznaczenia sposobu wykonania zobowiązania, wysokości świadczenia, a nawet rozwiązania umowy. Sąd uwzględnia przy tym interesy obu stron oraz zasady współżycia społecznego.
Nadto, w przypadkach niecierpiących zwłoki należałoby przed wszczęciem postępowania w sprawie rozważyć możliwość wystąpienia do sądu z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia roszczenia przykładowo poprzez wstrzymanie obowiązku wykonania danego świadczenia lub jego częściowe uchylenie. Zgodnie z przepisami postępowania cywilnego wniosek o udzielenie zabezpieczenia winien być rozpoznany bezzwłocznie, jednakże w terminie nie przekraczającym tygodnia od dnia jego wpływu do sądu. Mimo, że w związku z zagrożeniem zarażeniem wirusem Covid-19 rozprawy i posiedzenia jawne zostały w większości odwołane, sąd może wydać postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia na posiedzeniu niejawnym, a wydane w sprawie postanowienie doręczone zostanie pocztą. Należy zwrócić jednak uwagę, że sąd udzielając zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania w sprawie, wyznaczy nam termin, w którym pismo wszczynające postępowanie powinno zostać wniesione pod rygorem upadku zabezpieczenia. Termin ten zgodnie z prawem będzie wynosić maksymalnie dwa tygodnie.
W dalszej kolejności wskazać należy, że w niektórych przypadkach możliwe będzie również uchylenie się od odpowiedzialności odszkodowawczej. W polskim prawie podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej jest bowiem wina. Wobec czego strona umowy nie będzie zobowiązana do naprawienia szkody wywołanej niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy, jeżeli owo niewykonanie lub nienależyte wykonanie zostało spowodowane okolicznościami, za które nie ponosi odpowiedzialności. Przesłanką, która wyłącza odpowiedzialność jest m.in. siła wyższa, do której zgodnie z koncepcją obiektywną zalicza się zdarzenia gwałtowne, nadzwyczajne, nieuchronne, zewnętrzne w stosunku do przedsiębiorstwa, którego działalność postrzegana jest jako przyczyna szkody, niemożliwe do przewidzenia przez strony w chwili zawierania umowy i którego skutkom nie można było w racjonalny sposób zapobiec. Za takie zdarzenie z pewnością można uznać zatem epidemie lub pandemie.
W tym miejscu wskazać jednak należy, że kontrahenci niekiedy w odmienny sposób określają zasady postępowania stron umowy w przypadku zaistnienia siły wyższej, dlatego też przydatne tutaj będą postanowienia zawartych umów. Postanowienia umowne mogą bowiem zobowiązywać stronę dotkniętą siłą wyższą do spełnienia aktów staranności polegających przykładowo na obowiązku zawiadomienia kontrahenta w określonym terminie o wystąpieniu siły wyższej lub do przedsiębrania przez strony kroków zmierzających do zminimalizowania strat każdej ze stron.
Na zakończenie wskazać również należy, że uregulowane umownie ogólne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej mogą być modyfikowane również przez przepisy szczególne związane z ochroną konsumentów czy świadczeniem usług turystycznych. Nadto, w Polsce od dnia 8 marca 2020 roku obowiązuje specustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, na mocy której przewoźnicy zwolnieni są z odpowiedzialności za szkody wyrządzone w związku z uzasadnionymi działaniami władz mającymi na celu przeciwdziałanie COVID-19, w tym w szczególności za brak możliwości przewozu wskutek ograniczeń w zakresie przemieszczania się.
